Người mẹ vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh - người phụ nữ tần tảo dệt vải nuôi gia đình

Kỷ niệm 134 năm ngày của sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025), cùng DeSilk tưởng nhớ về bà Hoàng Thị Loan, người mẹ tảo tần đã sinh ra vị anh hùng dân tộc. Chính bà khi sinh thời đã cần mẫn dệt vải nuôi bày con thơ và giúp chồng ăn học. Lịch sử Việt Nam ghi danh nhiều người phụ nữ tằm tang, dệt vải đã có công lớn cho đất nước, bà Hoàng Thị Loan chính là một người như vậy.

Xuất thân

Bà Hoàng Thị Loan (1868-1901), thân mẫu Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ảnh tư liệu

Bà Hoàng Thị Loan sinh năm 1868 tại làng Hoàng Trù, xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An trong một gia đình có truyền thống Nho học. Cả hai gia đình nội, ngoại của bà đều giàu lòng thương người, trọng nghĩa khí, có cách nhìn tân tiến trong cuộc sống, vượt ra ngoài sự ràng buộc của lễ giáo phong kiến đương thời. Chính bởi thế mà ngay từ khi sinh ra đến suốt cuộc đời, bà Loan vẫn khiến người đời ngưỡng mộ bởi tài, đức vẹn toàn.

Lớn lên trong sự bao bọc và giáo dục của một gia đình tiến bộ, lại sống tại vùng quê giàu truyền thống văn hóa, bà Loan tiếp thu các loại hình sinh hoạt văn hóa dân gian rất nhanh, không chỉ thuộc nhiều điệu hò câu ví mà sự am hiểu của bà về các loại hình này cũng không ai bì kịp. Nổi tiếng với dung nhan xinh đẹp, duyên dáng, tính tình luôn nhã nhặn, nết na và cởi mở hết với tất cả mọi người, bà Loan còn được biết đến là một thiếu nữ chăm chỉ việc đồng áng và là một trong ít những thợ dệt lụa có tiếng trong vùng ngày đó.

Vượt lên những quan niệm cổ hủ của xã hội lúc bấy giờ, bà Hoàng Thị Loan đem lòng yêu thương và kết hôn với ông Nguyễn Sinh Sắc - một người mồ côi cả cha lẫn mẹ được cụ tú Hoàng Xuân Đường (thân sinh bà Loan) xin về nuôi từ bé. Nhận thấy tư chất thông minh, chịu thương chịu khó của ông Nguyễn Sinh Sắc, cụ Hoàng Xuân Đường đã tác hợp cho ông bà nên duyên.

Từ đó, ông Nguyễn Sinh Sắc được học tập trong tình yêu và sự giúp đỡ hết lòng của người vợ trẻ. Tình yêu, sự đảm đang, tháo vát và sự hy sinh thầm lặng cho gia đình của bà Hoàng Thị Loan là nguồn động viên lớn lao, cơ sở vững chắc trên con đường cử nghiệp của ông. Hai ông bà có với nhau 4 người con là Nguyễn Thị Thanh (1884 - 1954), Nguyễn Sinh Khiêm (1888 - 1950), Nguyễn Sinh Cung (1890 - 1969) và Nguyễn Sinh Nhuận (1900 - 1901).

Ngôi nhà tranh ở làng Hoàng Trù (huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An), quê hương của Thân mẫu Bác Hồ. Cậu bé Nguyễn Sinh Cung chào đời tại đây vào một sáng mùa hè năm 1890. Ảnh: TL

Hết lòng vì chồng, vì con

Ngôi nhà tranh ba gian ghi đậm dấu ấn những tháng ngày vất vả nhưng đầm ấm, hạnh phúc của gia đình bà. Để chồng yên tâm học hành, ban ngày, bà Loan không quản ngại khó khăn, vất vả, một nắng hai sương lao động ngoài đồng ruộng; tối đến lại ngồi bên khung cửi, vừa dệt vải, vừa đưa võng ru con ngủ, nhiều đêm thức tới khuya để động viên chồng ôn luyện văn chương cho đỡ phần hiu quạnh.

Hiện nay, ngoài chiếc khung cửi gốc được trưng bày trong ngôi nhà quê ngoại Bác Hồ ở làng Hoàng Trù, Nam Đàn, Nghệ An, tại đền thờ bà Hoàng Thị Loan thuộc thôn Vân Nội, xã Hồng Tiến, huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên cũng trưng bày chiếc khung cửi được chế tác theo nguyên mẫu khung cửi gốc để tưởng nhớ bà.

Nếu ảnh hưởng của ông Nguyễn Sinh Sắc đối với các con là nền học vấn với một nhân cách yêu nước thương nòi mang đậm tính nhân văn thì bằng tấm lòng nhân hậu và mẫn cảm của người mẹ, bà Hoàng Thị Loan đã vun trồng, uốn nắn, dạy dỗ con cái những bài học đầu tiên về đạo lý làm người. Bà đã truyền vốn hiểu biết văn học dân gian phong phú của mình cho con qua những lời ru ngọt ngào, chan chứa tình cảm. Chính điều này đã góp phần tạo nên tâm hồn rộng mở, tấm lòng nhân ái, nhen nhóm tình yêu quê hương, đất nước sâu nặng trong tâm hồn cậu bé Nguyễn Sinh Cung.

Chiếc khung cửi bà Hoàng Thị Loan quay tơ dệt vải nuôi cả nhà. Ảnh: Báo Hà Tĩnh

Qua đời khi mới 33 tuổi

Chỉ tiếc là năm 1900, sau khi sinh người con thứ tư là Nguyễn Sinh Nhuận, cộng với sự vất vả khó nhọc trước đó bà Hoàng Thị Loan sinh bệnh nặng rồi qua đời ở tuổi 33, vào ngày 10/2/1901 (tức ngày 22 tháng Chạp năm Canh Tý). Không lâu sau đó, người con trai út của bà vì sức khỏe kém cũng qua đời.

Thi hài của bà được mai táng ở núi Tam Tầng bên dòng sông Hương tại Huế. Năm 1922, hài cốt của bà được con gái Nguyễn Thị Thanh đưa về mai táng tại vườn nhà ở làng Sen. Năm 1942, cậu cả Nguyễn Sinh Khiêm cải táng thi hài bà tại ngọn núi Động Tranh Thấp trong dãy Đại Huệ. Năm 1984, để bày tỏ tấm lòng biết ơn sâu sắc đối với người đã có công sinh thành và dưỡng dục Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng bộ và nhân dân tỉnh Nghệ Tĩnh và lực lượng vũ trang Quân khu 4 thay mặt cho đồng bào và chiến sỹ cả nước đã xây dựng khu mộ của bà đàng hoàng, khang trang và đẹp đẽ trên núi Động Tranh, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.

Lăng mộ bà Hoàng Thị Loan tại xã Nam Giang, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An